بررسی خصوصیات فیزیکوشیمیایی، مینرالوژی و رده بندی برخی از خاک های شور-سدیمی در شرق دشت ارومیه

سابقه و هدف: شور شدن و سدیمی شدن از پدیده های متداول در خاک های مناطق خشک و نیمه خشک بوده و یک معضل جدی برای توسعه کشاورزی و مدیریت و استفاده پایدار از منابع خاک و آب می باشند. امروزه این فرآیندها در اراضی مجاور دریاچه ارومیه بشدت در حال وقوع می باشند و بسیاری از اراضی زراعی و باغی در نواحی پیرامون دریاچه تحت تاثیر این فرآیندها تخریب شده و درنتیجه از چرخه تولید محصولات زراعی خارج شده اند. در این تحقیق خصوصیات فیزیکوشیمیایی، مینرالوژی و رده بندی شش خاکرخ در اراضی شور- سدیمی ناشی از دریاچه ارومیه و دو خاکرخ در اراضی غیرشور- غیرسدیمی که تحت تاثیر دریاچه قرار نگرفته بودند، مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه در این تحقیق در شرق ارومیه واقع شده است. میانگین بارندگی و درجه حرارت سالیانه این منطقه به ترتیب 345 میلی متر و 83/10 درجه سانتی گراد و رژیمهای رطوبتی و حرارتی آن نیز بترتیب زریک خشک و مزیک می باشند. جهت انجام این تحقیق، موقعیت 6 خاکرخ در این منطقه بنحوی انتخاب گردید که تقریبا نمایانگر تمامی خاک های شور- سدیمی غرب دریاچه ارومیه باشند. جهت کنترل اثر مدیریت و کاربردی اراضی، موقعیت خاکرخ ها در زمین های غیرزراعی (عمدتا اراضی مرتعی) انتخاب گردید. علاوه بر این، دو خاکرخ نیز در اراضی غیرشور-غیرسدیمی به عنوان خاکرخ شاهد که عینا موقعیت مشابهی با سایر خاکرخ ها دارند، مورد مطالعه قرار گرفت. پس از تعیین موقعیت خاکرخ ها نسبت به حفر آن ها اقدام گردید. نمونه برداری از کلیه افق های مشخصه انجام پذیرفت و خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک ها براساس روش های استاندارد تعیین گردید و خاک ها براساس آخرین کلید سیستم جامع طبقه بندی خاک طبقه بندی شدند. جهت انجام مطالعات کانی شناسی، نمونه های رس خالص سازی شده به وسیله دستگاه تفرق اشعه ایکس(600 shimaduzxrd) با توقف زمانی 4/0 ثانیه و در زوایای θ2 بین 30-2 درجه و با کاتد مسی با منبع اشعه cukα در ولتاژ 30 کیلو ولت و شدت جریان 30 میلی آمپر مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته ها: نتایج این تحقیق نشان داد که خاکهای پیرامون دریاچه یه شدت شور و سدیمی شده اند و خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و مینرالوژیکی آنها در مقایسه با خاکهایی که تحت تاثیر این فرآیندها قرار نگرفته اند (یا کمتر قرار گرفته اند)، تفاوت زیادی دارند. طبق نتایج حاصله خاک های شور-سدیمی مقدار رس، هدایت الکتریکی، ظرفیت تبادل کاتیونی و سدیم تبادلی و میزان تحول بیشتری نسبت به خاکهای غیرشور- غیر سدیمی داشتند. در حالیکه میزان کربن آلی و کربنات کلسیم خاک در خاک های غیر شور-غیر سدیمی بیشتر از خاک های شور-سدیمی بود. نتایج مطالعات کانی شناسی نشان داد که کانی های رسی موجود در خاک های مورد مطالعه در هر دو گروه خاکهای شور- سدیمی و غیرشور- غیرسدیمی عمدتا شامل کانی های اسمکتایت، ایلایت، کائولینایت، کلرایت، ورمی کولایت، ورمی-کولایت با هیدروکسی بین لایه ای (hiv)، رس های مخلوط و کوارتز می باشند. در این خاکها منشا کانیهای ایلایت، کائولینایت، کلرایت و ورمی کولایت با هیدروکسی بین لایه ای به توارث از مواد مادری، منشا ورمیکولایت به تغییر شکل ایلایت، و منشا اسمکتایت نیز به توارث از مواد مادری، تغییرشکل ایلایت و نوتشکیلی از محلول خاک نسبت داده شد. به نظر می رسد نوتشکیلی عامل اصلی تشکیل اسمکتایت در خاکهای شور- سدیمی بوده است. خاکرخ های واقع در اراضی شور-سدیمی محتوی اسمکتایت خیلی بیشتری در مقایسه با خاکهای غیرشور- غیرسدیمی هستند و احتمالا تولید اسمکتایت در اثر فرآیند نوتشکیلی عامل حضور مقادیر بیشتر این کانی در خاکهای شور- سدیمی مورد مطالعه می باشد. بدین ترتیب نتیجه گیری: شورشدن و سدیمی شدن ناشی از دریاچه ارومیه سبب تغییرات مینرالوژیکی در خاک های پیرامون دریاچه و حضور مقادیر خیلی بیشتر اسمکتایت در خاک های شور- سدیمی گردیده است. علاوه براین، تفاوت ها در خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیکوشیمیایی خاک های مورد مطالعه سبب تنوع زیادی در رده بندی آن ها گردیده است که منجر به رده بندی این خاک ها در 3 رده، 3 زیررده، 4 گروه بزرگ، و 4 زیرگروه گردیده است.